Zarys historii

1.      Lublin w skali europejskiej historii i kultury.

Lublin jest największym miastem Polski na wschód od Wisły, liczącym 350 tys. mieszkańców.

Jest jednym z 4 miast Polski, znajdujących się na Liście Dziedzictwa Europejskiego – miastem pierwszej federacji wolnych narodów w Europie oraz kolebką powszechnego sądownictwa. 

Lublin jako osada miejska rozwijał się od VII wieku. Według tradycji, pierwszy drewniany kościół p.w. św. Mikołaja powstał w czasach Mieszka I na wzgórzu Czwartek, znajdującym się naprzeciw zamku. Od czasów króla Bolesława Chrobrego na wzgórzu zamkowym istniał drewniano-ziemny gród, który był siedzibą kasztelana.

Częste najazdy wrogów ze wschodu na Lublin w XIII wieku spowodowały konieczność wzmocnienia obronności miasta. W tym celu postawiono w połowie XIII w. na wzgórzu zamkowym murowaną wieżę - jedyny obiekt na Lubelszczyźnie, reprezentujący styl romański.

Stare Miasto rozwijało się według średniowiecznych założeń urbanistycznych po otrzymaniu w 1317 r. prawa miejskiego od księcia Władysława Łokietka (późniejszego króla Polski). Syn Łokietka, Kazimierz Wielki w 1342 r. zbudował zamek i otoczył miasto murami.

W okresie panowania litewskiej dynastii Jagiellonów wzrosła rola Lublina jako miasta między dwiema stolicami: Krakowem i Wilnem. Syn Jagiełły, Kazimierz Jagiellończyk ustanowił w 1474 r. województwo lubelskie, które obecnie jako region między rzekami - Wisłą i Bugiem, nazywany jest  Lubelszczyzną.

Ostatni z rodu Jagiellonów, Zygmunt August wraz z obiema izbami sejmu Polski i Litwy dokonał w 1569 r. połączenia Polski i Litwy w federację obu państw jako Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wtedy też Polacy przyłączyli bezpośrednio do swojego państwa Podlasie oraz południową część ówczesnego Wielkiego Księstwa Litewskiego zwaną obecnie Ukrainą.

Obraz Jana Matejki "Unia Lubelska"

W 1578 r. król Stefan Batory ustanowił w Lublinie Trybunał Koronny – najwyższy sąd apelacyjny dla szlachty z prowincji Małopolski, do której po Unii Lubelskiej należał Kijów – obecna stolica Ukrainy.

Pomyślność Lublina trwała do połowy XVII wieku. W latach 1655-1657 na Lublin najechały trzy armie zaborcze: wojska moskiewsko-kozackie, szwedzkie i węgierskie księcia Transylwanii Jerzego II Rakoczego. Ich skutkami było zniszczenie zamku (Szwedzi, Rakoczy) oraz osiedla żydowskiego (Kozacy).

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. Lublin znalazł się pod zaborem austriackim. W 1809 r. został wyzwolony przez armię księcia Józefa Poniatowskiego i włączony do Księstwa Warszawskiego. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. Lublin został stolicą województwa Królestwa Polskiego, a po powstaniu listopadowym – carskiej guberni.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powstał w Lublinie Katolicki Uniwersytet Lubelski, a kilkanaście lat później żydowska wyższa uczelni talmudyczna – Jesziwa.

II wojna światowa zapisała się okrutnie w dziejach Lublina. Na przedmieściach miasta w kierunku na Zamość i Chełm powstał obóz koncentracyjny, nazywany Majdankiem, w którym zginęło – według ostatnich obliczeń – około 80 tys. ludzi. Na lubelskim zamku była katownia Gestapo, a w różnych częściach miasta mialy miejsce egzekucje Polaków, stawiających opór okupantom.  Szczególnie okrutnego losu doświadczyli Żydzi, których społeczność w wyniku nazistowskiej eksterminacji zniknęła niemal całkowicie. Nieliczni Żydzi po wojnie wyemigrowali z Lublina.

Po wojnie Lublin był stolicą PKWN (Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego) – nieoficjalnego rządu komunistycznego na ziemiach zajętych przez Armię Czerwoną w II połowie 1944 r.  Pod koniec lat siedemdziesiątych XX w. Lublin stał się jednym z pionierskich miast ruchu antykomunistycznego. Jeszcze przed  sierpniem Solidarności na Wybrzeżu w 1980 r., miał miejsce tzw. Lubelski Lipiec – trzydniowy strajk generalny w dniach 20-22 lipca, który był testem mobilizacji społeczeństwa do powszechnego buntu przeciw władzy.

Dziś Lublin znajdujący się na trasie tranzytowej z Ukrainy na zachód Europy, jest coraz bardziej zauważany przez turystów z kraju i z zagranicy. Na rynku Starego Miasta coraz częściej słychać rozmowy w obcych językach – podobnie, jak w czasach wielokulturowej Rzeczypospolitej, której symbolem był właśnie Lublin.

Wojciech Górski