Co to jest fara?
Fara – z języka niemieckiego: „Pfarre”, „Pfarrkirche” – jest to główny kościół parafialny w mieście, „Pfarrerei” – parafia. Śladem ekspansji niemieckiej kultury i nazewnictwa w średniowieczu jest także śląskie określenie proboszcza: „farosz” (lub: "farorz"). Niemiecka akcja kolonizacyjna rozpoczęła się w drugiej połowie XII wieku, a szczyt jej ekspansji nastąpił w I połowie XIII wieku. Warto pamiętać, że osadnicy niemieccy, zajmujący się handlem i rzemiosłem, zasiedlali miasta Europy – od Bergen w Zachodniej Norwegii – po Braszów w Rumunii. Najstarszym zabytkiem obecności Niemców w Lublinie jest misa chrzcielna z brązu, znajdująca się od czasów średniowiecza w lubelskiej farze, a przed jej rozbiórką przeniesiona do katedry, z napisem w języku staroniemieckim: „Hilf God Maria Berod” (Pomagaj Boże i Mario do chleba”.
Wbrew powtarzanym opiniom (m.in. w Wikipedii), fara nie jest drugim kościołem w diecezji po katedrze. Jest to główny kościół mieszczan, lokujących swoje miasto według prawa miejskiego (najczęściej magdeburskiego). Aż do 1805 r. Lublin należał do diecezji krakowskiej, a w Krakowie – obok katedry na Wawelu też była fara – nazywana obecnie bazyliką Mariacką. A więc – na krakowskim przykładzie utwierdza się nazwa pierwszego kościoła parafialnego w mieście. Na Lubelszczyźnie mamy funkcjonujące nazwy „fara” w Kazimierzu Dolnym i w Lubartowie. Rzadziej używana jest nazwa fary w Kraśniku. Dla rozwiania wątpliwości – obecnie drugim kościołem w wielu diecezjach jest tzw. konkatedra, a jeśli jej nie ma – kolegiata.
Nie każda fara jest kolegiatą (ale i nie każda kolegiata jest farą). Kolegiata – to kościół wyróżniony w diecezji, wokół którego gromadzi się tzw. kapituła, czyli zespół dostojników kościelnych: kanoników, prałatów i infułatów. Są to tytuły honorowe. (Dwa najwyższe tytuły dostojników kościelnych zlikwidował papież Franciszek – zachowują je dożywotnio, wcześniej mianowani duchowni). Kapituła zasiada więc w katedrze i w kolegiacie.
Tak się składa, że lubelska fara była również kolegiatą, a nawet, w stosunkowo krótkim czasie – na początku XIX wieku – pełniła również funkcję katedry – do czasu wyremontowania obecnej archikatedry. Tytuł kolegiaty jest bardziej zaszczytny, więc ta nazwa funkcjonowała w późniejszych wiekach dla określenia nie istniejącego już kościoła św. Michała. Do wszystkich ważniejszych tytułów brakuje nam bazyliki, ale ten zaszczytny tytuł, nadawany przez papieża, otrzymał w 1967 r. lubelski kościół oo. Dominikanów św. Stanisława – ze względu na kult stosunkowo dużych relikwii Krzyża Świętego w tym kościele (zostały skradzione w 1991m r.).
A więc – jeśli ktoś lubelską farę nazwie również kolegiatą – nie będzie w tej nazwie błędu - nazwy te funkcjonują wymiennie.
Antykościelna polityka władz w XIX wieku – likwidacja wielu kościołów Lublina.
Biorąc pod uwagę fakt, że w XIX wieku rozebrano dwa kościoły: św. Michała na Starym Mieście i Bożego Ciała w Śródmieściu (na terenie obecnego Placu Litewskiego), kilka kolejnych zostało trwale przebudowanych (św. Kazimierza, MB Szkaplerznej, Nawiedzenia NMP i Najświętszego Serca Jezusowego)), a kilka innych kościołów, w tym obecna katedra, przestały okresowo pełnić swoje funkcje sakralne - można stwierdzić, że zabory oraz opanowane przez masonerię oświecenie przyczyniały się do likwidacji lubelskich świątyń. Statystyka likwidacji świątyń w XIX wieku jest równie zdumiewająca, co fenomen ich budowy w XVII wieku:
1. 1799 – zamiana kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty przez władze austriackie na magazyn zboża.
2. 1803 – pożar kościoła MB Szkaplerznej oo. Karmelitów – ze względu na zakaz odbudowy zniszczonej świątyni, wydany przez władze austriackie, karmelici przeszli do kościoła św. Józefa.
3. 1809 – usunięcie sióstr wizytek z klasztoru (obecnie Centrum Kultury) i przeznaczenie obiektu na szpital wojskowy.
4. 1815-1819 – wyburzanie trzech skrzydeł kolegium jezuickiego przy kościele św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty (późniejszej katedry).
5. 1817 – likwidacja kościoła MB Anielskiej i klasztoru franciszkanów (obiekt konsekrowano z powrotem w 1920 r. jako kościół Wspomożenia Wiernych księży Salezjanów).
6. 1818 – usunięcie franciszkanów reformatów z kościoła św. Kazimierza i klasztoru przykościelnego po politycznym procesie, wytoczonym zakonnikom przez carskiego namiestnika, gen. Józefa Zajączka.
7. 1826 – rozbiórka kościoła i klasztoru oo. Bonifratrów na terenie dzisiejszego Placu Litewskiego.
8. 1835 – likwidacja kościoła św. Wojciecha i szpitala św. Łazarza (odzyskanie obiektu w 1920 r. przez kurię biskupią).
9. 1836 – przebudowa kościoła przy szpitalu wojskowym (dawnego klasztoru ss. Wizytek) na cerkiew prawosławną (obecne Centrum Kultury).
10. 1838 – opuszczenie i zamknięcie kościoła św. Kazimierza.
11. 1846 – 1852 rozbiórka kościoła św. Michała (fary).
12. 1858-1859 – przebudowa kościoła św. Kazimierza na browar.
Do powyższej listy należy wymienić wspólnoty zakonne, które po powstaniu styczniowym w 1864 r. zostały zmuszone przez carskie władze do opuszczenia Lublina.
W sumie – w ciągu pół wieku (1799-1852) zostało zlikwidowanych w Lublinie osiem kościołów, z których 2 zostały zupełnie rozebrane, a z sześciu kościołów, które przeznaczono na inne cele, trzem z nich przywrócono funkcje sakralne.
Wiek XIX zaczął się niepomyślnie dla lubelskich świątyń. W 1799 . władze austriackie, widząc fatalny stan pojezuickiego obiektu, zarządzanego przez biednych trynitarzy, urządziły w kościele św. Jana magazyn na zboże. Od dalszej ruiny świątynię uratowało utworzenie diecezji lubelskiej i wytypowanie świątyni na przyszłą katedrę. Ale ta decyzja pociągnęła za sobą inne skutki – wyburzono częściowo zdewastowane trzy skrzydła dawnego kolegium jezuickiego, a gruz wysypano do głębokiej doliny, pod tworzoną drogę (obecnie ul. Wyszyńskiego).
W 1803 r. spłonął kościół MB Szkaplerznej przy Korcach, a władze austriackie nie pozwoliły karmelitom odbudować zniszczonego kościoła. Karmelici musieli szukać sobie innego miejsca. Ostatecznie przenieśli się do klasztoru po karmelitankach, czasowo zajętego przez wizytki, usunięte z klasztoru przy kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa i Nawiedzenie NMP w 1809 r.
Następne działania – to decyzje nowych władz politycznych, oświatowych i religijnych Królestwa Polskiego, opanowanych w znacznym stopniu przez oświeceniową masonerię. Lubelską katedrę przywrócono do funkcji sakralnej już na początku XIX wieku, ale kościoły na Podzamczu – MB Anielskiej i św. Wojciecha zostały odzyskane przez władze kościelne dopiero w Polsce niepodległej. Trudniej było odzyskać utracone kościoły MB Szkaplerznej, św. Kazimierza, a o odbudowie lubelskiej fary nie było mowy przez cały XX wiek. W zamian za to - w okresie międzywojennym symbolicznie wybudowano na tzw. Piaskach kościół neogotycki pod wezwaniem dawnego patrona lubelskiej fary, czyli św. Michała.
Wojciech Górski
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz