Poczet "Stu wybitnych lublinian".

Poczet "Stu wybitnych lublinian  i ludzi zasłużonych dla Lublina"

Rok 700-lecia nadania miastu praw miejskich jest okazją do przypomnienia najważniejszych postaci, które to miasto tworzyły, wpływały na jego rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny oraz przysporzyły miastu sławy.                                 
                                                                                       autor opracowania: Wojciech Górski

1. Leszek Czarny – książę krakowski z rodu Piastów w latach 1279-1288. 

Jest to jedyna postać sprzed lokacji miasta.
W czasie dziesięcioletniego panowania książę skutecznie odpierał najazdy Jadźwingów, Litwinów i Tatarów. Po najeździe Jadźwingów na Lublin w 1281 r., w czasie pościgu za nimi, pobił ich i uwolnił wziętych do niewoli mieszkańców Lublina. Następnie zorganizował ekspedycję rycerstwa polskiego przeciw Jadźwingom, niszcząc zupełnie ich państwo. W Lublinie książę jest znany z budowy kościoła świętego Michała – głównego kościoła mieszczan lubelskich, zwanego później farą (kościołem parafialnym), pełniącego również funkcję kolegiaty, a nawet, na początku XIX wieku - katedry. Księciu Leszkowi przypisuje się także budowę kamienno-ceglanej wieży, która znajduje się na dziedzińcu zamkowym, i która jest jedynym zabytkiem sztuki romańskiej na Lubelszczyźnie. Z pobiciem Jadźwingów i uwolnieniem mieszkańców Lublina jest związana najpiękniejsza legenda o Lublinie, znana jako „Sen Leszka Czarnego”. W czasie dramatycznej rozbiórki kościoła, w połowie XIX wieku, obraz z księciem i św. Michałem Archaniołem przeniesiono do kościoła św. Piotra i Pawła.


2. Władysław Łokietek – książę, panujący w Polsce od roku 1306,  a jako król – w latach:       1320 -1333.
        

 Władysław Łokietek, jeszcze jako książę, w dniu 15 sierpnia 1317 roku, wydał pod Krakowem przywilej lokacyjny dla Lublina. Lokacje miast w Polsce, według prawa magdeburskiego, porządkujące ich życie administracyjne i gospodarcze, polegały na nadaniu przez władcę autonomii – miasto otrzymywało władzę administracyjną (rada z burmistrzem) i władzę sądowniczą (ława z wójtem). Ale w małym Lublinie i innych miastach, władzę administracyjną i sądowniczą sprawował w jednych rękach wójt, którego urząd był dziedziczny, wykupiony w Lublinie przez rajców w 1504 r. Pierwszym gospodarzem lokowanego Lublina był doświadczony organizowaniu życia miasta, mieszczanin krakowski, Maciej z Opatowca. Lublin był pierwszym polskim miastem na wschód od Wisły, lokowanym na prawie magdeburskim. Ewentualna wcześniejsza lokacja miasta z czasów Leszka Czarnego, nie znajduje potwierdzenia źródłowego, a częste najazdy Tatarów, Jadźwingów i Litwinów w II połowie XIII wieku, nie sprzyjały osadnictwu. Obecnie centralny plac miasta między Bramą Krakowską a nowym ratuszem nosi imię Łokietka.


3. Kazimierz Wielki – król Polski, panujący w latach 1333-1370.

„Zastał Lublin drewniany, a zostawił murowany”. Spośród wielu miast Polski, gdzie zinicjatywy króla powstały zamki, a miasta otrzymały mury obronne, Lublin zasługuje na wyróżnienie. Ekspansja króla na Ruś Halicką, i z kolei – odwetowa wyprawa wojsk tatarsko-ruskich na Lublin 1341 r., pobitych przez króla nad Bystrzycą (dzielnica Tatary), zmobilizowała go do wzmocnienia obronności Lublina, jako twierdzy we wschodniej Małopolsce. W 1342 r. rozpoczęto budowę zamku z kaplicą Świętej Trójcy, otoczono miasto murami obronnymi i wybudowano dla dominikanów klasztor i kościół św. Stanisława. W późniejszym czasie do Bramy Krakowskiej dobudowano przed-bramie, a przed nią była sucha fosa, zasypana w 1611 r. Zamek był także siedzibą Jagiellonów, a Król Zygmunt August doprowadził w nim do zawarcia unii Polski z Litwą. Został zburzony przez Szwedów (1656) i księcia Siedmiogrodu Rakoczego (1657). Na jego miejscu, w roku 1826 postawiono nowy zamek, z przeznaczeniem na więzienie. Muzeum na zamku istnieje od 1957 r. Fragmenty zamku Kazimierza Wielkiego, wystającego  poza mury obecnego zamku, odsłonięto w 1957 r.

4. Władysław Jagiełło – wielki książę litewski od 1377 r., król Polski w latach 1386-1434. 

Kiedy stolicą Polski był Kraków, stolicą Litwy – Wilno, a na autonomicznym Mazowszu rządzili książęta mazowieccy, droga z Krakowa do Wilna prowadziła przez Lublin. To właśnie w Lublinie, po zawarciu unii w Krewie, rycerstwo polskie wybrało Jagiełłę na męża Jadwigi i na króla Polski. Jagiełło dobrze się czuł w tym gościnnym mieście. Na jego polecenie gotycka kaplica Świętej Trójcy, reprezentująca kulturowy Zachód, otrzymała wystrój bizantyjski, reprezentujący kulturowy Wschód. Kaplica, zmieniając wystrój – nie zmieniała swojej katolickiej funkcji! Po wielkim zwycięstwie nad Krzyżakami pod Grunwaldem, Jagiełło ufundował jedyny w Polsce kościół wotywny, Wniebowzięcia NMP i klasztor sióstr brygidek – właśnie w Lublinie. Kościół budowali wzięci do niewoli Niemcy, osadzeni w wiosce Niemce – 15 km na północ od Lublina. Dla mieszczan lubelskich Jagiełło wydał w 1392 r. przywilej składu, że każdy kupiec, przejeżdżający przez miasto, musiał wystawić w nim swój towar, ustanowił 16-dniowy jarmark na Zielone Świątki, a w 1405 r. zwolnił kupców z ceł w handlu z kupcami z Litwy i Rusi.

5. Kazimierz Jagiellończyk – wielki książę Litwy od 1440 r., król Polski w latach 1447-1492.

 Król zasłużył się dla Lublina, tworząc z w 1474 roku z tak zwanej ziemi

 lubelskiej - wschodniej części województwa sandomierskiego nowe województwo lubelskie, które miało obszar powyżej 10 tys. km2. Była to więc część obecnej Lubelszczyzny (w skład obecnego województwa lubelskiego wchodziły dawne województwa: lubelskie, ruskie, bełskie i brzeskie, a granice województwa między Wisłą a Bugiem wytyczono po Kongresie Wiedeńskim). Sejmik województwa lubelskiego zbierał się w najpierw Urzędowie, a od 1572 r. – w Lublinie, w kościele dominikanów (na czas sejmikowych obrad duchowni zabierali Najświętszy Sakrament). Król zwiększył liczbę jarmarków w Lublinie do czterech w skali roku, przyczyniając się do wzrostu gospodarczego miasta. Istnieje opinia, że w lubelskim zamku Jan Długosz kształcił jego synów. W Lublinie król Kazimierz został uwieczniony na fresku w kościele Wniebowzięcia NMP, jako wjeżdżający do miasta na czele oddziału rycerzy (chociaż są opinie, że to król Jagiełło wracający spod Grunwaldu). Jest to jeden ze starszych fresków w Europie o tematyce świeckiej.

6. Zygmunt August – król Polski i wielki książę Litwy w latach 1548-1572.

 Doprowadził w Lublinie wraz z sejmami Polski i Litwy do zawarcia unii, tworząc wielonarodową Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Zawarta między tymi państwami unia realna jest symbolem idei współistnienia wielokulturowego państwa, gwarantującego szlachcie swobody polityczne i wyznaniowe. Jednak Litwini, kierowani przez Radziwiłłów, zerwali rokowania i opuścili Lublin. Wtedy Polacy wcielili do Polski wówczas litewskie Podlasie, a następnie Ukrainę – książęta i bojarzy ruscy przekonali się do włączenia południowej wówczas części Wielkiego Księstwa Litewskiego do Polski. Litwini, zagrożeni od wschodu przez Moskwę, zgodzili się na zawarcie unii na gorszych dla siebie warunkach, niż mieli proponowane wcześniej. Połączone bezpośrednio z Polską ziemie ruskie tworzyły tak zwaną Koronę, a w części północno-wschodniej państwa było Wielkie Księstwo Litewskie. Ruska granica między dawną Koroną a Litwą jest obecnie granicą między Ukrainą a Białorusią. Król Zygmunt August uczynił Lublin na kilka miesięcy tymczasową stolicą swojego państwa. Przyjął też w Lublinie hołd od księcia pruskiego.

7. Stefan Batory – król Polski i wielki książę Litwy w latach 1576-1586. 

W 1578 r. król ustanowił w Lublinie Trybunał Koronny – najwyższy sąd apelacyjny dla szlachty w sądowniczej prowincji Małopolsce, do której w roku 1589 włączona została Ukraina wraz z Kijowem. Lubelski trybunał przyczynił się do powstawania wielu rezydencji magnackich w mieście – sędziowie trybunału i jego marszałkowie budowali sobie pałace, które obecnie świadczą o dawnej pozycji Lublina, jako jednej z dwóch stolic polskiego sądownictwa. Sądownicza prowincja Małopolski (z Ukrainą), była kilka razy większa od prowincji Wielkopolski (z Mazowszem), choć historyczne nazwy sugerują co innego. Trybunał działał w Lublinie od Wielkanocy do Adwentu (ponad 2 razy dłużej, niż w Piotrkowie). Na sejmikach wybierano 32 sędziów nazywanych deputatami, którzy wybierali spośród siebie marszałka. Kapituły kolegiackie wybierały 6 deputatów duchownych, którzy wybierali spośród siebie prezydenta. Sędziowie duchowni brali udział w sporach między szlachcicem, a duchownym - w równej liczbie z sędziami szlacheckimi. Kadencja sędziów trybunału trwała 1 rok. Po 4 latach przerwy mogli kandydować ponownie.

8. Ankiewicz Julian (1820-1903) – architekt, urodzony w Radzanowie (woj. Mazowieckie). Znany był z

budowy wielu budynków w Warszawie oraz z budowy znanych obiektów w Lublinie. Kształcił się w Warszawie w zawodzie architekta u Adama Idźkowskiego, który propagował modny wówczas w Europie neogotyk angielski. Następnie odbył podróże po Europie. W 1849 r. uzyskał kwalifikacje architekta i zamieszkał w Warszawie. Pierwszym jego obiektem w Lublinie był gmach Gimnazjum Gubernialnego (1857 r.) przy ul. Narutowicza 12. Prestiżowym obiektem postawionym przez architekta, był pałac gubernialny przy Placu Litewskim w Lublinie. Oba budynki są obecnie obiektami Wydziału Psychologii i Pedagogiki UMCS. Kolejnym lubelskim obiektem Ankiewicza jest budynek Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, postawiony przy ul. Krakowskie Przedmieście (obecnie budynek Sądu Okręgowego). Artysta otrzymywał również wiele zleceń w Warszawie. Na Lubelszczyźnie najbardziej jest znana jego gotycka kaplica w dawnym pałacu Czartoryskich w Puławach. Architekt znany był jako propagator historyzmu - jego lubelskie obiekty reprezentują neoklasycyzm. Artysta zmarł w Rokotowie na Mazowszu.

9. Arnsztajnowa Franciszka (1865-1942) – poetka żydowskiego pochodzenia, z utalentowanej rodziny -

córka literatki Malwiny Meyerson, siostra Emila – francuskiego filozofa. W 1885 r. wyszła za mąż za doktora medycyny, Marka Arnsztajna. Poetka zadebiutowała w 1888 r. W czasie I wojny światowej zaangażowała się w działalność patriotyczną – należała do POW. Pisała okolicznościowe utwory, poświęcone ważnym wydarzeniom z historii Polski oraz wybitnym postaciom z historii i kultury polskiej. W II RP poetka publikowała swoje utwory w regionalnych czasopismach. W 1933 r. wraz z poetą Józefem Czechowiczem utworzyła lubelski oddział Związku Literatów Polskich. Razem z nim wydała w 1934 r. tomik poezji „Stare kamienie”, poświęcony zabytkom Starego Miasta. Poetka zajmowała się również przekładami z literatury angielskiej i francuskiej. Przed wojną przeprowadziła się do Warszawy. Los nie oszczędził jej rodziny: mąż, syn i zięć zmarli przed wojną, wnuk zginął w kampanii wrześniowej, a córka – została zamordowana w 1942 r. Okoliczności śmierci poetki nie są znane. Mieszkańcy Lublina uczcili pamięć o artystce tablicą przy ul. Złotej oraz nazwą ulicy w dzielnicy Czechów.

10. Balin Jakub (?- 1623) – architekt włoski, uważany za głównego przedstawiciela odmiany renesansu,

nazywanego lubelskim. Chociaż pierwszym obiektem, reprezentującym typ budowli z bogatą sztukaterią jest obecna katedra zamojska, postawiona przez Bernardo Morando, dzieła Balina upowszechniły lokalną odmianę stylu. Balin reprezentuje liczne grono lubelskich architektów i sztukatorów, tworzących lub dekorujących obiekty sakralne i pałace Lublina (Bernardoni, Briccio, Cangerle, Falconi, Muszyński, Negroni, Traversi, Tremanzel, Wolff). Artysta zasłynął w Lublinie z dwóch dzieł – budowy pałacu Rafała Leszczyńskiego (obecnie – klasztor karmelitów) i przebudowy kościoła św. Pawła, który po pożarze w 1602 r., został zmieniony z budowli gotyckiej, o układzie halowym, na typowy dla renesansu układ bazylikowy. Balin zasłynął także z przebudowy kazimierskiej fary. Innym dziełem Balina był kościół MB z Góry Karmel, który po pożarze w 1803 r. został przebudowany na klasycystyczny ratusz. Cechy renesansu lubelskiego posiada kilkanaście obiektów sakralnych Lublina, wśród których wyróżnia się znany z bogatej sztukaterii kościół św. Pawła - dzieło Balina.

11. Barszczewski Józefat (1836-1863) – powstaniec styczniowy, stracony przez wojsko carskie. Jeden z trójki

dowódców powstania, którzy zostali straceni w Lublinie. Jedyny dowódca powstańczy urodzony w Lublinie. W pierwszą noc powstania, 22/23 stycznia 1863 r. zaatakował koszary rosyjskie w Lubartowie. W czasie nieudanego ataku został lekko ranny. Po wycofaniu się do Lublina został ujęty przez wojska rosyjskie i rozstrzelany 3 lutego. Zbiorowa mogiła straconych powstańców styczniowych znajdowała się za carskimi koszarami. W 1916 r. ciała powstańców zostały uroczyście przeniesione do grobu na cmentarzu miejskim przy ul. Lipowej. Jozafat Barszczewski reprezentuje na tej liście nie tylko powstańców styczniowych, ale również swoją rodzinę. Jego bratanek, Franciszek, lublinianin - uczeń Gimnazjum im. Staszica, walczył 19 VIII 1920 r. z armią bolszewicką pod Frankopolem. W 1939 r. walczył w Korpusie Obrony Pogranicza, a następnie ślad po nim zaginął. W Lublinie mamy dwa pomniki powstańców styczniowych – jeden na miasteczku UMCS, drugi na Konstantynowie z napisem: „Chwała bohaterom”, w dzielnicy gdzie znajduje się również ulica Jozafata Barszczewskiego.

12. Bieczyński Feliks (Łodzia-Bieczyński), 1799-1885) – inżynier, projektant ogrodów i rozwiązań

komunikacyjnych dla Lublina. Urodzony w Grzebowilku, woj. Mazowieckie, ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim. Do Lublina przybył w 1826 r. W 1828 r. został inżynierem wojewódzkim. W czasie powstania listopadowego służył ochotniczo w polskiej armii, uzyskując stopień porucznika. Po upadku powstania złożył przysięgę na wierność carowi, a po powrocie na swoje stanowisko, w 1837 r. zaprojektował park, nazwany „Ogrodem Saskim”. Bieczyński zajmował się rozbudową dróg i placów w Lublinie, poprawą warunków sanitarnych oraz propagował oświetlenie miejskich ulic. Zaprojektował lokalizację i budowę dworca kolejowego na Piaskach, który według jego planów zrealizowano w 1877 r. W uznaniu dla jego dokonań, władze carskie odznaczyły go kilkoma orderami. Inżynier zmarł w Lublinie i został pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej. Jedyna córka Bieczyńskiego - Izabela, była kurierką w powstaniu styczniowym. Aresztowana przez władze carskie, zbiegła do Galicji. Mieszkańcy Lublina uczcili pamięć o inżynierze, nazywając jego imieniem jedną z ulic Śródmieścia.

13. Biernacki Mieczysław (1862-1948) – lekarz, działacz społeczny i oświatowy. Urodzony w Giżycach

(południowa Wielkopolska), ukończył studia medyczne w Berlinie i w Dorpacie. Do Lublina przybył w 1889 r., gdzie rozpoczął pracę jako lekarz. Od 1892 r. pracował przez pół wieku w Szpitalu Bożego Jana, zostając w 1901 r. ordynatorem, a później dyrektorem szpitala. Walcząc z epidemiami, zaprojektował budowę wodociągów. Działał w różnych stowarzyszeniach medycznych, w wielu organizacjach gospodarczych (towarzystwach kredytowych i spółdzielniach), w organizacjach oświatowych (macierz Szkolna, „Światło” i inne), stojąc przez wiele lat na ich czele. Zaangażował się w tworzenie wielu instytucji kultury i sportu w mieście (biblioteka, muzeum, teatr, klub sportowy). Był też dziennikarzem „Kuriera Lubelskiego”, a po jego zamknięciu w 1906 r. wydawał własną gazetę „Kurier” i był jej redaktorem. Jako publicysta zajmował się m.in. krytyką literacką i muzyczną. W czasie II w. św. udzielał w szpitalu schronienia więźniom zamku , Majdanka (tzw. Dzieciom Zamojszczyzny – w czerwcu 1944 r.), partyzantom i Żydom. Zmarł w Lublinie. Pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej.


14. Biernat z Lublina, Bernardus, Lubelczyk (1460/1466-1529) – poeta, pionier literatury polskiej.

Urodzony w Lublinie. Przyjął święcenia kapłańskie. W młodości przebywał na dworach szlacheckich. Przez krótki czas był zatrudniony w Krakowie na dworze włoskiego humanisty Kallimacha. Na dworze Pileckich w Pilicy napisał swoje dzieło, uważane przez wiele lat za najstarszy zabytek literatury polskiej - modlitewnik Raj Duszny, wydany w 1513 r. (Okazuje się, że starszą książką jest Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa, wydana w 1508 r.). W 1522 r. ukazała się książka Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego z przypowieściami jego, w której autor zrywa ze średniowiecznym stereotypem połączenia piękna i dobra (bohater jest dobry, ale brzydki). Cennym jego dziełem są Bajki, wydane wraz z Żywotem Ezopa – zbiór 210 bajek, napisanych wierszem, zwanych też przypowieściami. Pointa każdej bajki zawiera się w tytule i ostatniej strofie. Renesansowy myśliciel i moralista, tworzy w bajkach raczej pesymistyczny oraz świata. Lubelski pisarz został uhonorowany w rodzinnym mieście tablicą pamiątkową na trybunale i reliefem – medalionem na kamienicy Klonowiców.

15. Brzozowski Mieczysław (1933-1991) – ksiądz, kaznodzieja. Urodzony we Lwowie, po wojnie

mieszkał w Jeleniej Górze, a w 1950 r. wstąpił do seminarium w Lublinie. W 1955 r. rozpoczął studia na KUL. W 1956 r. przyjął święcenia kapłańskie. W 1976 r. został rektorem kościoła Wniebowzięcia NMP, nazywanego też Matki Boskiej Zwycięskiej oraz powizytkowskim. Jednocześnie został wykładowcą homiletyki na KUL. Ksiądz zasłynął z patriotycznych kazań w kościele, gromadzących rzesze wiernych, wygłaszanych zwłaszcza z okazji świąt narodowych. W czasie powstania Solidarności ksiądz utworzył przy kościele ośrodek duszpasterstwa świata pracy, a w czasie stanu wojennego - ośrodek pomocy represjonowanym i ich rodzinom. Na skutek nacisków władz partyjnych, w 1982 r. biskup Pylak „awansował” księdza na rektora Wyższego Seminarium Duchownego w Lublinie, odsuwając duchownego od kontaktów ze zwalczaną przez władze opozycją. Ksiądz był rzadkim przykładem kontynuacji tradycji dawnego kaznodziejstwa, w którym treści patriotyczne była przekazywane z największym talentem krasomówstwa. Pamięć o lubelskim kaznodziei została zachowana w nazwie ulicy w dzielnicy Sławinek.